Wykład fakultatywny dla kierunków: Prawo stacjonarne i Prawo niestacjonarne oraz Administracja stacjonarna (semestr zimowy, 45/28 godzin, 6 pkt ECTS). Wykład omawia kluczowe koncepcje liberalne, od połowy ubiegłego wieku po czasy współczesne. Jego celem – obok przekazu merytorycznego – jest wyrobienie w studentach umiejętności krytycznego analizowania stanowisk teoretycznych, ze szczególnym uwzględnieniem uwikłanych w nich presupozycji. Prowadzenie: dr hab. Beata Polanowska-Sygulska Sala Audytoryjna ul. Bracka 12 Przedmiotem wykładu monograficznego jest analiza wybranych koncepcji, reprezentatywnych dla współczesnej liberalnej filozofii społecznej. Prezentacja poszczególnych stanowisk dokonywana jest w oparciu o szeroki materiał źródłowy, częściowo jeszcze niedostępny w polskim przekładzie. W trakcie wykładu cytowane są obszerne fragmenty dzieł omawianych filozofów. Omawiane wątki umieszczone są w szerokim kontekście polemicznym. Analiza każdego z uwzględnionych stanowisk zwieńczona jest prezentacją krytycznych argumentów, jakie były formułowane w trakcie dyskusji nad nimi. Omawiane są kolejno poglądy następujących filozofów: F. Hayeka, ze szczególnym uwzględnieniem jego epistemologicznego argumentu za liberalizmem; K.R Poppera wraz z jego ideą społeczeństwa otwartego i koncepcją cząstkowej inżynierii społecznej; Johna Rawlsa i jego słynnej teorii sprawiedliwości; Isaiaha Berlina, ze szczególnym zaakcentowaniem jego krytyki wolności pozytywnej i zapoczątkowanej przez niego idei pluralizmu etycznego; Josepha Raza, wraz z jego perfekcjonistycznym ideałem autonomii; oraz Johna Graya, z jego krytyką uniwersalistycznego i legalistycznego liberalizmu, a także jego ideą modus vivendi. Cennym uzupełnieniem prezentowanych poglądów są wywiady z Isaiahem Berlinem, Johnem Grayem, Stevenem Lukesem oraz Josephem Razem, przeprowadzone przez wykładowcę i opublikowane częściowo w tomiku Oblicza liberalizmu i w Przeglądzie Politycznym.
1. Wprowadzenie
1.1 dwa przeciwstawne stanowiska we współczesnej myśli liberalnej i dwie opozycyjne wizje przyszłości: Francis Fukuyama i triumfalistyczna teza o końcu historii oraz John Gray i krytyka liberalnego uniwersalizmu; źródła: F. Fukuyama: The End of History and the Last Man, 1991; J. Gray: Two Faces of Liberalism, 2000; Straw Dogs: Thoughts on Humans and Other Animals, 2002; Al Quaeda and What It Means to Be Modern, 2003
1.2 tradycja liberalna: krótki rys historyczny
1.3 pojęcie liberalizmu: próby zdefiniowania; literatura: B. i M. Sobolewscy: Myśl Polityczna XIX i XX w. : Liberalizm, 1978; J. Gray, Liberalism, 1978; J. Szacki, Liberalizm po komunizmie, 1994
1.4 teza o wielości liberalizmów
2. Friedrich Hayek i epistemologiczny argument za liberalizmem
2.1 życie i twórczość
2.2 system społeczno-ekonomiczny Hayeka – wybrane zagadnienia [m.in. krytyka gospodarki planowej i państwa dobrobytu, idea wiedzy rozproszonej i argumentacja za wolnym rynkiem, ewolucjonizm i koncepcja spontanicznego ładu, krytyka konstruktywizmu, koncepcja sprawiedliwości komutatywnej, doktryna rządów prawa]; źródła: F. Hayek, The Road to Serfdom, 1994; The Constitution of Liberty, 1960; Studies in Philosophy, Politics and Economics, 1967; New Studies in Philosophy, Politics, Economics and the History of Ideas, 1978; Law, Legislation and Liberty, 1973, 1976, 1979
2.3 krytyka doktryny Hayeka [m.in. R. Hamowy, C. Bay, R. Legutko, W. Sadurski]
3. Idea społeczeństwa otwartego K. Poppera
3.1 życie i twórczość
3.2 krótkie wprowadzenie do filozofii nauki Poppera: jedność metody
3.3 wybrane zagadnienia z filozofii społecznej Poppera: m.in. pojęcie i krytyka historycyzmu, intelektualne źródła totalitaryzmu [systemy filozoficzne Platona, Arystotelesa, Hegla, Marksa], idea społeczeństwa otwartego, koncepcja cząstkowej inżynierii społecznej; źródła: K. Popper, The Poverty of Historicism,1957; Postscript After Twenty Years to The Logic of Scientific Discovery, 1959; The Open Society and Its Enemies, 1945 3.4 krytyka koncepcji Poppera [m.in. J. Gray, I. Berlin, R. Legutko]
4. John Rawls i liberalna teoria sprawiedliwości dystrybutywnej
4.1 życie i twórczość
4.2 „wczesny” i „późny” Rawls; źródła: J. Rawls, ‘Justice as Fairness’,1967; A Theory of Justice, 1971; Political Liberalism,1993; The Law of Peoples, 1999
4.3 zarys teorii sprawiedliwości: sprawiedliwość jako bezstronność, idea społeczeństwa dobrze ułożonego, sześć warunków położenia pierwotnego, dwie zasady sprawiedliwości w trzech kolejnych sformułowaniach, strategia maksyminu
4.4 krytyka koncepcji Rawlsa [m.in. C. Fried, B. Barry, M. Kaplan, W. Kymlicka, C. Macpherson]
4.5 narodziny komunitaryzmu i libertarianizmu jako pokłosie A Theory of Justice; argumenty krytyczne, formułowane z obu tych opozycyjnych stanowisk
5. Isaiah Berlin i narodziny pluralistycznego liberalizmu
5.1 życie i twórczość
5.2 zarys doktryny wolności: dwa pojęcia wolności, krytyka koncepcji wolności pozytywnej: metafizyka racjonalistyczna, teza o szczególnej podatności „wolności do” na wypaczenia; źródło: I. Berlin, Liberty, 2002
5.3 pluralizm etyczny jako podłoże koncepcji liberalnej Berlina: problem wzajemnej relacji pomiędzy pluralizmem i liberalizmem, źródła: I. Berlin, The Crooked Timber of Humanity,1990; The Roots of Romanticism, 1999; The Power of Ideas, 2000; Liberty, 2002; Political Ideas in the Romantic Age, 2006
5.4 krytyka doktryny Berlina [m.in. M. Cohen, McCallum, C. Taylor, C. Macpherson, M. Sandel, L. Strauss, G. Crowder]
6. Zarys dwóch późniejszych wersji pluralistycznego liberalizmu
6.1 Joseph Raz i perfekcjonistyczny ideał autonomii; źródła: J. Raz, The Morality of Freedom, 1986; Ethics in the Public Domain, 1994; Engaging Reason, 2000; Value, Respect and Attachment, 2001; The Practice of Value, 2003
6.2 John Gray i ideał modus vivendi; źródła: J. Gray, Isaiah Berlin, 1995; Enlightenment’s Wake, 1995; Two Faces of Liberalism, 2000; Heresies, 2004
6.3 argumenty krytyczne [m.in. G. Crowder, R. Legutko]
Literatura obowiązkowa
- Oblicza liberalizmu: Isaiah Berlin, John Gray, Steven Lukes, Joseph Raz w rozmowie z Beatą Polanowską-Sygulską (Kraków: Księgarnia Akademicka, 2003), 127
- John Gray, Henry Hardy, Beata Polanowska-Sygulska, „Histeria moralna naszych czasów i mity świeckiego humanizmu”, cz. I, Przegląd Polityczny 82 (2007), 128-135; cz. II, Przegląd Polityczny 83 (2007), 94-100; cz. III, Przegląd Polityczny 84 (2007), 74-80.
- Steven Lukes, Beata Polanowska-Sygulska, „Każdy musi podjąć decyzję: Steven Lukes w rozmowie z Beatą Polanowską-Sygulską”, Przegląd Polityczny 73-74 (2005), 114-117.
Literatura nadobowiązkowa:
(publikacje dostępne w Polsce, zalecane dla osób, które nie uczestniczą w wykładzie, a zamierzają przystąpić do egzaminu)
- Friedrich Hayek, Droga do zniewolenia, Kraków, Arcana 2003, rozdz. I-XI
- Ryszard Legutko, Spory o kapitalizm, Kraków, Znak 1994, rozdz. V
- Janina Godłów-Legiędź, Doktryna społeczno-ekonomiczna Friedricha von Hayeka, Warszawa, PWN 1992, rozdz. I-IV
- Friedrich Hayek, Indywidualizm i porządek ekonomiczny, Kraków, Znak 1998, rozdz. IV
- Karl Popper, Nędza historycyzmu, Warszawa, Wydawnictwo Krąg 1989
- Karl Popper, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, t.1-2, Warszawa, PWN 1993
- Adam Chmielewski, Filozofia Poppera, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1995, rozdz.3
- Ryszard Legutko, „Etyka absolutna i społeczeństwo otwarte”, Arcana 1994, s. 24-34
- Isaiah Berlin, Cztery eseje o wolności, Warszawa, PWN 1994, s. 5-59; 178-227
- Isaiah Berlin, Dwie koncepcje wolności, Warszawa, Res Publica 1991, esej: „O dążeniu do ideału”
- Beata Polanowska-Sygulska, Filozofia wolności Isaiaha Berlina, Kraków, Znak 1998, rozdz. I, II, III i VI
- Czesław Porębski, Umowa społeczna. Renesans idei, Kraków, Znak 1999, Część II, rozdz. I, s.133-165
- Will Kymlicka, Współczesna filozofia polityczna, Kraków, Znak 1998, fragment rozdz. 3 dotyczący Rawlsa
- Beata Polanowska-Sygulska, Pluralizm wartości i jego implikacje w filozofii prawa, Kraków, Księgarnia Akademicka 2008, rozdz. II, III, IV
- Leszek Kołakowski, Beata Polanowska-Sygulska, „Świat jest koleją nieprzewidywalnych przypadków”, Przegląd Polityczny 84 (2007), 18-23.
- Isaiah Berlin, Beata Polanowska-Sygulska, „Przypuśćmy, że telefon zamienia się w kota....” (fragment Unfinished Dialogue), przeł. Beata Polanowska-Sygulska, Przegląd Polityczny 79/80, (2006), 113-119.